Toplumsal Kurumlar
Kaynak: Bu sayfada yer alan metinler Meb sosyoloji ders kitabından alınmıştır
Toplumdaki ortak ve temel ihtiyaçların (beslenme, barınma, korunma gibi) giderilmesine yönelik sosyal ilişkilerin ortaya koyduğu yerleşmiş davranış kalıplarının bütünlüğü temel toplumsal kurumları ortaya koyar. (Aile, ekonomi, siyaset, din, eğitim kurumları) Bu kurumlar toplumda hakim olan değer ve normlara göre şekillenir. Dolayısıyla kurumlar toplumlarda ortaktır; ancak toplumlara göre farklılıklar vardır.
Toplumsal Kurumların Özellikleri
1. Her toplumsal kurumun kendine özgü yapısı ve kuralları vardır.
2. Toplumsal kurumlar ihtiyaçlardan doğduğundan, ihtiyaçların karşılanmasında işlevseldir. Ancak zamanla bu işlevleri değişebilmektedir.
3. Toplumsal kurumlar her toplumda vardır. Ancak toplumdan topluma ve zamanla değişme gösterirler.
4. Toplumsal kurumlar toplumların iskeletini oluşturduğundan, kurumların hızla değişmesi ya da değişmeye zorlanması bunalımlara yol açar.
5. Toplum bütünlük gösterdiğinden, kurumlardan birindeki değişme diğerlerini de etkiler. Örneğin ekonomideki gelişme aile kurumunu çekirdek yapıya dönüştürmektedir.
6. Kurumların toplumdaki önem ve güç dereceleri birbirinden farklıdır. Bazı toplumlarda din kurumu, bazı toplumlarda siyaset veya ekonomi kurumu etkili olabilmektedir.
7. Çağdaş toplumlarda bir kurumun bazı işlevlerini diğer kurumlar üstlenmiştir. Örneğin ailenin bazı işlevlerini eğitim kurumu üstlenmektedir.
A. AİLE KURUMU
Soy bağı ve duygusal bağlarla birbirine bağlı, hak ve ödev anlayışıyla hareket eden bireylerin oluşturduğu sosyal birliktir.
1. Ailenin Özellikleri
a. Her toplumda vardır (Evrenseldir) ve her toplumda çekirdek niteliği taşır.
b. Duygusal temele bağlıdır.
c. Kendine özgü yapısı ve kuralları vardır.
d. Toplumdaki değer ve normlara göre oluşarak şekillenir.
e. Üyeler arasında samimi, içten bir ilişki olduğundan birincil grup özelliği gösterir.
2. Ailenin İşlevleri
Ailenin işlevlerini dört grupta incelemek mümkündür.
a. Ekonomik: Aile üreten, ürettiğini tüketen gruptur. Üyelerin beslenme, barınma, korunma, ihtiyaçlarını karşılaması ailenin ekonomik işlevini ortaya koyar.
b. Biyolojik: Üyelerinin temel nitelikteki güdülerinin doyurulmasını sağlar. Ayrıca, neslin devamını gerçekleştirir.
c. Psikolojik: Ailenin, duygusal bağlarla bağlı üyelerden oluştuğunu söyledik. Çocukların sevgi ve şefkatle himaye edilmesi bu işlevini örneklendirmektedir.
d. Eğitim ve sosyalleştirme: Doğan bebeklerin biyolojik bir canlılıktan sosyal bir kişiliğe geçmesi aile sayesindedir. Aile, toplumun değerlerini, normlarını, gelenek ve göreneklerini çocuğa aktararak sosyalleşmesini sağlar. Böylece konuşmaktan giyinmeye, beslenmeden çalışmaya kadar toplumsal ilişki ve davranış kalıplarını çocuk ilk defa ailesinden öğrenir.
3. Aile Türleri
a. Egemenliğin verilişine göre aa. Maderşahi (Anaerkil) aile: Kadının egemen olduğu aile türüdür. ab. Pederşahi (Ataerkil) aile: Erkeğin egemen olduğu aile türüdür. ac. Modern (Eşitlikçi - demokratik) aile: Egemenliğin kadın ve erkek arasında paylaşıldığı, kararların ortak alındığı ailedir. b. Üye sayısına göre ba. Geleneksel geniş aile: İkiden fazla kuşağın birarada oturduğu ailedir. Aile daha çok üretici yapıdadır. bb. Çekirdek aile: Anne, baba ve evlenmemiş çocuklardan oluşur. Tüketici yapıdadır. Görevlerinin bir kısmını diğer kurumlara devretmiştir. Ailede duygusal bağlar güçlüdür.
4. Evlilik ve Evlilik Türleri
a. Eş sayısına göre
aa. Monogami: Tek eşle evlilik ab. Poligami : Çok eşle evlilik — Polijini : Bir erkeğin birden fazla kadınla evliliği — Poliandri : Bir kadının birden fazla erkekle evliliği
b. Yerleşme çevresine göre ba. Matrilokal: Erkeğin, kadının aile çevresine katıldığı evlilik türlüdür.
bb. Patrilokal: Kadının, erkeğin aile çevresine katıldığı evlilik türüdür.
bc. Neolokal: Eşlerin bağımsız olarak ayrı yerleşme çevresine katıldığı evlilik türüdür.
c. Eşin seçildiği gruba göre
ca. Endogami: Grup içinden evlenme (Kast sisteminde olduğu gibi) cb.
Ekzogami : Grup dışından evlenme d. Eş seçimine göre da. Levirat: Kocası ölen kadının, kocasının erkek kardeşiyle evlenmesi db. Sororat: Karısı ölen erkeğin, karısının kız kardeşiyle (baldızla) evlenmesi
5. Boşanma
Evlilik sözleşmesiyle oluşturulan aile birliğinin sona ermesidir. Birliğin sona ermesi toplumdaki kurallara göre gerçekleşir. Eşlerden biri öldüğünde veya evlilik geçerli kurallara göre bozulduğunda boşanma gerçekleşir. Yapılan araştırmalarda boşanmanın en önemli sebebi, eşler arasındaki şiddetli geçimsizliktir.
Toplumdaki ortak ve temel ihtiyaçların (beslenme, barınma, korunma gibi) giderilmesine yönelik sosyal ilişkilerin ortaya koyduğu yerleşmiş davranış kalıplarının bütünlüğü temel toplumsal kurumları ortaya koyar. (Aile, ekonomi, siyaset, din, eğitim kurumları) Bu kurumlar toplumda hakim olan değer ve normlara göre şekillenir. Dolayısıyla kurumlar toplumlarda ortaktır; ancak toplumlara göre farklılıklar vardır.
Toplumsal Kurumların Özellikleri
1. Her toplumsal kurumun kendine özgü yapısı ve kuralları vardır.
2. Toplumsal kurumlar ihtiyaçlardan doğduğundan, ihtiyaçların karşılanmasında işlevseldir. Ancak zamanla bu işlevleri değişebilmektedir.
3. Toplumsal kurumlar her toplumda vardır. Ancak toplumdan topluma ve zamanla değişme gösterirler.
4. Toplumsal kurumlar toplumların iskeletini oluşturduğundan, kurumların hızla değişmesi ya da değişmeye zorlanması bunalımlara yol açar.
5. Toplum bütünlük gösterdiğinden, kurumlardan birindeki değişme diğerlerini de etkiler. Örneğin ekonomideki gelişme aile kurumunu çekirdek yapıya dönüştürmektedir.
6. Kurumların toplumdaki önem ve güç dereceleri birbirinden farklıdır. Bazı toplumlarda din kurumu, bazı toplumlarda siyaset veya ekonomi kurumu etkili olabilmektedir.
7. Çağdaş toplumlarda bir kurumun bazı işlevlerini diğer kurumlar üstlenmiştir. Örneğin ailenin bazı işlevlerini eğitim kurumu üstlenmektedir.
A. AİLE KURUMU
Soy bağı ve duygusal bağlarla birbirine bağlı, hak ve ödev anlayışıyla hareket eden bireylerin oluşturduğu sosyal birliktir.
1. Ailenin Özellikleri
a. Her toplumda vardır (Evrenseldir) ve her toplumda çekirdek niteliği taşır.
b. Duygusal temele bağlıdır.
c. Kendine özgü yapısı ve kuralları vardır.
d. Toplumdaki değer ve normlara göre oluşarak şekillenir.
e. Üyeler arasında samimi, içten bir ilişki olduğundan birincil grup özelliği gösterir.
2. Ailenin İşlevleri
Ailenin işlevlerini dört grupta incelemek mümkündür.
a. Ekonomik: Aile üreten, ürettiğini tüketen gruptur. Üyelerin beslenme, barınma, korunma, ihtiyaçlarını karşılaması ailenin ekonomik işlevini ortaya koyar.
b. Biyolojik: Üyelerinin temel nitelikteki güdülerinin doyurulmasını sağlar. Ayrıca, neslin devamını gerçekleştirir.
c. Psikolojik: Ailenin, duygusal bağlarla bağlı üyelerden oluştuğunu söyledik. Çocukların sevgi ve şefkatle himaye edilmesi bu işlevini örneklendirmektedir.
d. Eğitim ve sosyalleştirme: Doğan bebeklerin biyolojik bir canlılıktan sosyal bir kişiliğe geçmesi aile sayesindedir. Aile, toplumun değerlerini, normlarını, gelenek ve göreneklerini çocuğa aktararak sosyalleşmesini sağlar. Böylece konuşmaktan giyinmeye, beslenmeden çalışmaya kadar toplumsal ilişki ve davranış kalıplarını çocuk ilk defa ailesinden öğrenir.
3. Aile Türleri
a. Egemenliğin verilişine göre aa. Maderşahi (Anaerkil) aile: Kadının egemen olduğu aile türüdür. ab. Pederşahi (Ataerkil) aile: Erkeğin egemen olduğu aile türüdür. ac. Modern (Eşitlikçi - demokratik) aile: Egemenliğin kadın ve erkek arasında paylaşıldığı, kararların ortak alındığı ailedir. b. Üye sayısına göre ba. Geleneksel geniş aile: İkiden fazla kuşağın birarada oturduğu ailedir. Aile daha çok üretici yapıdadır. bb. Çekirdek aile: Anne, baba ve evlenmemiş çocuklardan oluşur. Tüketici yapıdadır. Görevlerinin bir kısmını diğer kurumlara devretmiştir. Ailede duygusal bağlar güçlüdür.
4. Evlilik ve Evlilik Türleri
a. Eş sayısına göre
aa. Monogami: Tek eşle evlilik ab. Poligami : Çok eşle evlilik — Polijini : Bir erkeğin birden fazla kadınla evliliği — Poliandri : Bir kadının birden fazla erkekle evliliği
b. Yerleşme çevresine göre ba. Matrilokal: Erkeğin, kadının aile çevresine katıldığı evlilik türlüdür.
bb. Patrilokal: Kadının, erkeğin aile çevresine katıldığı evlilik türüdür.
bc. Neolokal: Eşlerin bağımsız olarak ayrı yerleşme çevresine katıldığı evlilik türüdür.
c. Eşin seçildiği gruba göre
ca. Endogami: Grup içinden evlenme (Kast sisteminde olduğu gibi) cb.
Ekzogami : Grup dışından evlenme d. Eş seçimine göre da. Levirat: Kocası ölen kadının, kocasının erkek kardeşiyle evlenmesi db. Sororat: Karısı ölen erkeğin, karısının kız kardeşiyle (baldızla) evlenmesi
5. Boşanma
Evlilik sözleşmesiyle oluşturulan aile birliğinin sona ermesidir. Birliğin sona ermesi toplumdaki kurallara göre gerçekleşir. Eşlerden biri öldüğünde veya evlilik geçerli kurallara göre bozulduğunda boşanma gerçekleşir. Yapılan araştırmalarda boşanmanın en önemli sebebi, eşler arasındaki şiddetli geçimsizliktir.